دبستان شهید دوست محمدیان بندرترکمن

معرفی برخی رویکردها و روشهای نو وموثر در آموزش مطالعات اجتماعی

1- پروژه:

معمولا پروژه به فعالیت هایی گفته می شود که بر اساس هدف های برنامه ی درسی طراحی می شود و تا حدودی پیچیده تر از تکالیف معمولی است.فعالیت های پروژه ای برای دانش آموزان فرصتی فراهم می آورد تا مهارت های بهتر زندگی کردن و توانایی برخورد با مسائل زندگی را کسب کنند.

دلایل استفاده از پروژه:

مهارت در به کارگیری دانش و اطلاعات و خبرگی درحل مسائل مختلف

توانایی کار کردن با دیگران

پرورش تفکر واگرا و همگرااز طریق بها دادن به الهامات شهودی و جرقه های ذهنی آنی به موازات پرورش تفکر منطقی

خود تنظیمی و احساس مسئولیت

قابلیت بروز خلاقیت و جرات و جسارت

تقویت روحیه ی فداکاری

پرورش توانایی تجسم پیش بینی وحدس و گمان

هدایت جریان یادگیری به وسیله خود دانش آموز

مراحل انجام پروژه

 

الف-انتخاب موضوع:

بررسی انطباق با اطلاعات قبلی و تجارب گذشته؛مناسب بودن منابع؛انطباق با اهداف درسی و....

 

ب- مرحله ی گسترش:

 هدایت صحیح در انجام و ارائه ی پروژه؛ فراهم آوردن منابع؛مشارکت اولیا

 

ج-مرحله ی پایان:

فرصت برای ارائه کار یا خلاصه و اهم نتایج؛فرصت پرسش برای دیگران و پاسخ ارائه دهندگان؛ارزش یابی به کمک دانش آموزان

 

انواع پروژه

پروژه های خدماتی: شامل ارائه خدمتی به افراد نیازمند دریافت کمک

 

پروژه های حل مسئله:برای حل مسائل واقعی طراحی می شوند ودر واقع به کارگیری رویکرد کاوشگری در قالب پروژه است.

 

پروژه های تولیدی: ساخت یک باران سنج یا مدل حرکت وضعی زمین

 

پروژه های وسیع و سراسری:همه ی دانش آموزان یک کلاس یا مدرسه در آن مشارکت دارندو..

 

 

مراحل انجام یک پروژه:

 

الف-مرحله ی آغاز

انتخاب موضوع-بررسی انطباق با اطلاعات قبلی و تجارب گذشته؛مناسب بودن منابع؛انطباق با اهداف درسی و....

ب- مرحله ی گسترش:

 هدایت صحیح در انجام و ارائه ی پروژه؛ فراهم آوردن منابع؛مشارکت اولیا

ج-مرحله ی پایان:

فرصت برای ارائه کار یا خلاصه و اهم نتایج؛فرصت پرسش برای دیگران و پاسخ ارائه دهندگان؛ارزش یابی به کمک دانش آموزان

 

2-رویکرد مبتنی بر رویدادهای جاری

—در واقع هر آنچه در جامعه محلی, استان, کشور و جهان رخ می دهد در ردیف رویدادهای جاری قرار می گیرند.اخبار و—رویدادهای جاری ممکن است طبیعی,علمی, سیاسی, اقتصادی, اجتماعی, فرهنگی و نظایر آن باشند.هرروز که می گذردمعلمان بیشتر به نقش ها و اهمیت های به کارگیری اخبار-بریده روزنامه- در طراحی های آموزش خود واقف می شوندواز آن در ارائه درس یابه عنوان عامل انگیزش در کلاس درس بهره می جویند.

فوایدی که از این طریق نصیب دانش آموزان می شود عبارتنداز:

مهارتهای سواد خواندن؛افزایش دایره ی لغات؛درک مطلب

آگاه شدن از مسائل و اخبار جاری

علاقه مندی به مطالعه و خواندن روزنامه

مهارت یافتن تدریجی در شناخت سبک های مختلف اطلاع رسانی وروشهای رسانه ای

ایجاد فرصت برای بخث های گروهی و مبادله ی افکار ودیدگاهها

پرورش مهارت های تفکر انتقادی, گوش کردن؛ حل مساله و...

عمده ترین ویژگی های رویدادهای جاری ناظر بر اهمیت آن

—واقعی بودن

—قابل مشاهده بودن

—چند بعدی بودن

انواع رویدادهای جاری بر اساس موضوع

 

—رویدادهای فرهنگی

—رویدادهای طبیعی و زیست محیطی

—رویدادهای اجتماعی

—رویدادهای اقتصادی

—رویدادهای سیاسی

 

انواع استفاده از رویدادهای جاری در آموزش

 

—جدا کردن یا علامت زدن اخبار روزنامه بر اساس سطح مخاطبان و اهداف درسی توسط معلم

—دانش آموزان مطلبی خاص را در روزنامه ها پیدا کنندو..

—خط کشیدن زیر بعضی واژ های خاص در روزنامه یا مجله و یافتن معنای آن در فرهنگ نامه یا واژه نامه مانند :واردات, صادرات, عرضه و تقاضا و..

 

3- پژوهشگری یا کاوشگری و حل مسئله

کاوشگری یا روش اکتشافی یک روش آموزشی یادگیرنده محور است که طی آن دانش آموز با هدایت معلم به جست وجو وکاوش برای پاسخ دادن به سوالات و مجهولات می پردازد.

معلم در این روش از ارائه ی پاسخ به دانش آموزان خودداری کرده و آن ها را بر می انگیزاند تا خود به جست و جو تحقیق دست بزنند.

اصول یادگیری مبتنی بر کاوشگری

 

—یادگیری مبتنی بر کاوشگری بر تفکرات سازنده گرایی در آموزش و تولید دانش تاکید دارد.

——یادگیری بهتر در موقعیت های گروهی ایجاد می شود, از این رو بر مشارکت گروهی تاکید می شود

——معلم به انتقال دانش سازمان یافته نمی پردازد بلکه کمک می کند تا دانش آموزان خودشان یاد بگیرند

—رویکردهای موضوع محور که کانون توجه آنها بر موضوعات محیطی اجتمای و فرهنگی است بهترین بستر برای استفاده از روش کاوشگری را فراهم می آورند.

—کاوشگری الزاما از یک مدل تبعیت نمی کند و طیف وسیعی از مدل ها را در برمی گیرد.

—در همه کاوشگری ها کم وبیش با مراحل شناسایی موضوع؛ طرح سوال ؛گرد آوری منابع ومدارک واطلاعات,تجزیه و تحلیل و جمع بندی ونتیجه گیری سروکار داریم.

—یادگیری معمولا با سوالات کلیدی: چه؟ چرا؟  چگونه؟  چه باید کرد؟ و... آغاز می شود.

مراحل کاوشگری

—1-مرحله ی آغازین:

— موضوعی برای کاوش و شناسایی تعریف می شود.در این مرحله پرسشهایی از قبیل : چراباید درباره ی این موضوع کندو کاو کنیم؟ چه چیزهایی در حال حاضر در این باره می دانیم؟ این موضوع چه تاثیری بر زندگی ما دارد؟و....مطرح می شود.

—

—این سوالات ممکن است در حین فعالیت هایی چون بازدید علمی,مطالعه یک عکس یا نقشه, مشاهده یک سند تاریخی و نظایر آن به وجود بیاید.

 

 

—2-مرحله ی جهت دهی به کاوشگری:

—در این مرحله ممکن است فرضیه هایی مطرح شود(الزاماصحیح نمیباشند)

—

—در این مرحله سوالاتی مانند چرا این موضوع اتفاق می افتد؟ چه چیزهایی درباره ی این موضوع حدس می زنیم؟ و... مطرح می شود.

—

—در این مرحله فعالیت هایی چون بارش مغزی , ارائه ی پیشنهادات و راه حل های احتمالی , پیشگویی و حدس؛ فرضیه سازی و... درباره ی موضوع تدارک دیده می شود؟

 

 

—3-مرحله ی سازماندهی به تحقیق:

—در این مرحله معلم به دانش آموزان کمک می کند تا طرحی برای تحقیق خود تهیه کنند.

—در این مرحله به سوالات: چه طور می توانیم بهتر به مقصودمان در تحقیق دست بیابیم؟ به چه نوع اطلاعاتی نیاز داریم؟  این اطلاعات را از کجا جمع آوری کنیم؟ بهترین و ممکن ترین راه برای کاوش در این باره چیست؟و... پاسخ می دهند.

—سپس فعالیت هایی چون طرح ریزی مراحل انجام کار, تشکیل گروههای کوچک,تقسیم وظایف افراددر گروه و....انجام می شود.

 

 

—4-مرحله ی جمع آوری وتجزیه و تحلیل اطلاعات :

—معلم در این مرحله به دانش آموزان کمک می کند تا از منابع معین شده در مرحله ی قبل مثل بازدید میدانی مصاحبه  فیلم جمله ها و کتاب ها و مقاله ها اینترنت و ... اطلاعات مورد نظر راگرد آوری  و طبقه بندی کنند . هم چنین باید به دانش آموزان کمک کرد تا با داده ها بین اطلاعات گرد آوری شده ارتباط بر قرار کرده آن ها  را بفهمد وتجزیه وتحلیل کنند.

 

 

 

—5-مرحله ی نتیجه گیری:

—در این مرحله باید به دانش آموزان کمک کرد تا نتایج آن چه را درباره ی آن تحقیق کرده اند ترسیم وارائه کنند. دانش آموزان درپایان کار خود باید بتواند به سوالاتی چون ((چه نتایجی به دست آوردیم ؟وکدام مدارک  وشواهد نتایج مارا پشتیبانی می کند؟))پاسخ دهند .

—هم چنین آن ها باید بتواند نتایج به دست آمده  را به خوبی و به  بهترین وجه ارائه کنند این ارائه ممکن است به  اشکال مختلف متناسب بانوع کاوشگری صورت بگیرد وگزارش فردی گزارش جمعی وکنفرانس گزارش مکتوب ارائه ی جدول ونمودارها  عکس فیلم ونظایر آن را شامل شود .

 

 

 

به طور کلی رویکردهای این سطح ویژگی های زیر رادارند

 

 

 

—تاکید بر کنجکاوی کودکان تجربه منحصر به فرد و تجربه ی اولیّه برای دانش آموزان  

—حضور یک مسئله ی واقعی, وجود یک دو راهی؛ احساس مشکل در موقعیت واقعی

—ایجاد ناسازگاری شناختی احساس مزاحمت وبه هم ریختگی ذهنی احساس این که چیزی غلط است یا چشم اندازها وداده های معتارض 

—در گیر کردن فعالانه ی دانش آموزان در تحلیل تکلیف درسی شان و درک اطلاعات آن ؛توسعه ی لغت و فرهنگ مناسب و مرتبط با تکلیف ,فهم ارتباط میان عبارت ها وایده ها  

—ارتباط ومفاهمه با دیگران از طریق نوشتن وبه سرعت خواندن نوشتن مقاله  داستان ونامه به افراد واقعی یا فرضی فرایند بارش مغزی در شناسایی معیارهای کار خوب و ...

—موردپژوهی از وقایع حداقل از دوچشم انداز متفاوت

 

 

 

زمینه های لازم برای به کارگیری رویکرد کاوشگری و حل مسئله

 

 

—شناسایی موضوعات متناسب با ساختار فکر ورشدعقلانی دانش آموزان

—داشتن الگو و روش

—صلاحیت های لازم معلمان از جمله: تسهیل فضای کاوشگری؛هدایت کردن؛پرهیز کردن از دخالت بی جا؛فکر کردن؛سوال کننده ی خوبی بودن؛ مراقبت ازفهم ودریافت دانش آموزان از موضوع؛راهنمایی دقیق و آگاهانه

—توجه به فرایند یادگیری: به طوری که صرفا پاسخ صحیح دادن مدنظر نباشد و به تعامل دانش آموزان ونحوه ی انجام کارتوجه شود

—فعالیت ها و تکالیف مناسب برای یادگیری مبتنی برانجام مقایسه,فرضیه سازی,بحث کردن ,تصمیم گیری, مراجعه به منابع مختلف

—فضای مناسب یادگیری ومحیط مدرسه,شامل چیدمان میز وصندلی ها, وجود کتابخانه ی غنی و منابع مورد نیاز ,فضای مناسب برای کارتیمی و...

 

4-مطالعه میدانی و بازدید علمی

 

بازدیدعلمی که مقدمه ای برای مطالعات میدانی است درواقع نوعی آموزش در محیط خارج از کلاس است که طی آن دانش آموزان با راهنمایی معلم برای نیل به اهداف برنامه درسی ,فعالیت هایی را انجام می دهند.

 

همان طور که می دانیم محیط های واقعی بهترین های مکان های آموزش موضوعات درس مطالعات اجتماعی اند به همین علت روش بازدیدعلمی و مطالعه ی میدانی یکی از موثرترین و ارزشمندترین روشهای تدریس مطالعات اجتماعی است که علاوه برعینیت بخشیدن به آموزش فرصت مناسب برای ارضای کنجکاوی و یافتن پاسخ سوالات فراهم می کند. در آموزش جغرافیا همه باور دارند که زمین بهترین آزمایشگاه است و مشاهده ی پدیده های جغرافیایی و روابط عناصر واجزای محیط به یادگیری غنا می بخشد و آن را پایدارمی سازد.در آموزش تاریخ بازدید از موزه ها که گنجینه ی مدارک وشواهد تاریخ به شمار می آید و هم چنین آثار وابنیه ی تاریخی نقش مشاهده مستقیم (دست اول) را در آموزش ایفا می کند. در آموزشهای شهروندی نیز مشاهده ی پدیده های اجتماعی از نزدیک یا بازدید از موسسات ونهادهای اجتماعی میل به فراگیری را افزایش می دهد وفضای مناسب یاددهی _یادگیری فعال و پویا را فراهم می آورد.اهمیت بازدید علمی و مطالعات میدانی:

 

 مشاهده و رویارویی مستقیم با پدیده های محیطی و اجتماعی وملموس شدن موضوعات درسی    

ایجاد پیوند میان موضوعات درسی کلاس درس وزندگی واقعی     

فرصت برای گرد آوری اطلاعات از منابع دست اوّل    

 فرصت مناسب برای کابرد مهارت و فنون مختلف (اندازه گیری  نقشه خوانی  مصاحبه  یاداشت برداری و ...

پاسخ گویی به کنجکاوی های دانش آموزان وهم چنین تحریک کنجکاوی آنان و ایجاد سوال

لذت بخش کردن فضای آموزش

توسعه مهارت های سواد خواندن از طریق یادداشت برداری ونوشتن

تقویت ارتباطات موثر ومشارکت گروهی از طریق مطالعات میدانی به صورت تیمی

تعمیق و پایداری یادگیری    

 

اجرای بازدید علمی و مطالعه ی میدانی 

در بازدید علمی لازم است مراحل زیر مورد توجه قرار گیرد:

_طراحی بازدید علمی

معلم فهرستی از کارهایی که باید انجام گیرد به صورت  طرحی تهیه کند مواردی چون ارتباط موضوع درس با بازدید علم؛یاهداف موضوع درس واین که بازدید علمی تا چه میزان این اهداف را محقق می کند

 

_توجیه والدین ومسئولان مدرسه

اخذ رضایتنامه؛اطلاع رسانی دقیق در زمینه اهداف,مسیر رفت و برگشت,زمان ومکان مورد بازدیدو...

 

_هماهنگی بامسئولان منطقه یا مکان مورد بازدید:

در صورتی که بازدید از مکان ها و محیط های صورت می گیرد که به اخذ مجوز نیاز دارد(مثل موزه  آتش نشانی  تاسیسات یک سد یک مزرعه ونظایر آن) لازم است معلم هماهنگی وتوجیه لازم رابامسئولان آن مکان به عمل آورد.

_توجیه دانش آموز:

معلم موظف است قبل لز انجام بازدید  اهداف بازدید  نوع اطلاعا تی که دانش آموزان باید جمع آوری کنند  دسته بندی و تجزیه وتحلیل اطلاعات  یادداشت برداری  گزارش نویسی وهمه ی آن چه را انتظار دارد دانش آموزان در این فرایند انجام دهند  به خوبی به آن ها تفهیم کند.

_تهیه ی نقشه یا بر و شور:

تهیه کردن نقشه یا کروکی محل بازدید,این نقشه را می توان کپی کرده ودر اختیار دانش آموزان گذاشت.

 _پیش بینی حوادث غیر مترقبه :

به همراه داشتن وسایل ایمنی و کمک های اولیه وشناسایی مراکز وافراد امداد رسان ونظایر آن باید مورد توجه قرار گیرد.

_ گزارش نویسی

شایسته است هم معلم و هم دانش آموزان  گزارشی از بازدید علمی تهیه کنند .

 _ارزش یابی از بازدید علمی:

ارزش یابی از بازدید علمی  هم در جریان بازدید وهم پس از دیدن گزارش های بازدید علمی دانش آموزان انجام می گیرد .در این مرحله  معلم طبق سیاهه هایی که از قبل تهیه کرده است,مواردی چون رعایت انضباط , مشارکت و کارگروهی,توجه,  طرح سوال  و دقت دانش آموزان را در حین بازدید ارزیابی می کند.

نوشتن گزارش بازدید علمی :

معلمان باید نحوه ی یادداشت برداری صحیح از مشاهدات یاصحبت های معلم یا مسئولان یک مکان را  به دانش آموزان بیاموزند. منظور از یادداشت برداری نوشتن تمامی کلمات وجملات وعین عبارت نیست . یادداشت باید مختصر و حاوی کلیه ی  مفاهیم اصلی ومهم باشد.

در مورد شکل ظاهری گزارش نیز معلم باید اهمیت تمیزی  و پاکیزگی متن,استفاده از کلمات درست , رعایت نکات جمله نویسی وقواعد نگارش ونظم منطقی بیان مطالب رابا دانش آموزان آموزش دهد